1:1 Ա՛զդ եղեւ Փիղովպատովրայ ՛ի դարձելո՛ց անտի վասն կողմանցն յորոց մերժէ՛ր զնա` եւ զզօրս իւր Անտիոքոս. ժա՛մ տայր` հրամա՛ն հանէր ամենայն զօրաց իւրոց հետեւակաց եւ հեծելոց, եւ առնոյր ընդ իւր զքոյր իւր զԱրսինոյէ. չո՛ւ առնէր, խաղայր գնայր գայր հասանէր ՛ի կողմանս Հռափայեցւոց, ուր էին հասեալ բանակեալ Անտիոքոս ամենայն զօրօք իւրովք[1]:
|
1:1 When Philopator learned from those who returned that the regions which he had controlled had been seized by Antiochus, he gave orders to all his forces, both infantry and cavalry, took with him his sister Arsinoe, and marched out to the region near Raphia, where Antiochus' s supporters were encamped:
|
1:2 Թէոդոտոս ոմն անուն` գո՛րծ ՛ի միտ արկանէր, առնոյր գունդ մի որ ընդ իւրով ձեռամբ էր, ծածո՛ւկ վառէր. հասանէր գիշերի ՛ի վերայ խորանին Փտողոմեայ, ՛ի նե՛րքս անկանել` եւ զնա անդէ՛ն սպանանել. եւ միայն անձամբ վճարել զգործ պատերազմին: Նմա պատահեալ առաջնորդէր Դովսիթէոս անուն յազգէ Հրէայ, օտարացեալ ՛ի նախնեացն օրինաց. անդէն ՛ի խորանի անդ արա՛գ արա՛գ շիջուցանէին. եւ ա՛յսպէս մարտն բորբոքէր, եւ իրքն Անտիոքայ առաւե՛լ յաջողէին[2]:
|
1:2 But a certain Theodotus, determined to carry out the plot he had devised, took with him the best of the Ptolemaic arms that had been previously issued to him, and crossed over by night to the tent of Ptolemy, intending single- handed to kill him and thereby end the war:
|
1:3 Յառնէ՛ր վաղվաղակի Արսինոյէ, ՛ի ձա՛յն ողորմ լալոյ, զգէսս արձակեալ առաջի զօրացն աղաչէր, այսուհետեւ ՛ի վերայ անձանց եւ որդւոց մարտնչել: Եւ եթէ ինչ յաղթութեան հնա՛րս գտանել մարթասցեն, խոստանայր տալ նոցա յայր` երկուս երկուս մանեակս ոսկիս: Եւ ա՛յնպէս դէ՛պ լինէր թշնամին ՛ի ձեռս Անտիոքայ եւ զօրացն ապականել բազումս կոտորելով, եւ բազումս ՛ի գերութեան վարելով[3]:
|
1:3 But Dositheus, known as the son of Drimylus, a Jew by birth who later changed his religion and apostatized from the ancestral traditions, had led the king away and arranged that a certain insignificant man should sleep in the tent; and so it turned out that this man incurred the vengeance meant for the king.
3 When a bitter fight resulted, and matters were turning out rather in favor of Antiochus, Arsinoe went to the troops with wailing and tears, her locks all disheveled, and exhorted them to defend themselves and their children and wives bravely, promising to give them each two minas of gold if they won the battle. And so it came about that the enemy was routed in the action, and many captives also were taken:
|
1:4 Իբրեւ այս խորհուրդք յաղթեցան, եւ գործն այն ՛ի ձեռս իւր պատրաստեցաւ. ե՛դ ՛ի մտի իւրում հասանել ինքն ՛ի վերայ քաղաքաց որ շուրջ զիւրեւ էին, եւ տալ նոցա մխիթար: Զա՛յս առնէր կատարէր, ընդ ամենայն տեղիս պաշտամանց պարգեւս բաշխէր. քաջալերեալս եւ մխիթարեալս ընդ իւրեւ՛ կացուցանէր[4]:
|
1:4 Now that he had foiled the plot, Ptolemy decided to visit the neighboring cities and encourage them. By doing this, and by endowing their sacred enclosures with gifts, he strengthened the morale of his subjects:
|
1:5 Արձակեցին եւ Հեբրայեցիքն ՛ի ծերակոյտ ժողովրդենէ անտի հարցանե՛լ զողջոյն. մատուցանել պատարագս. յա՛յտ առնել զխնդալ վասն յաղթութեանն ուրախութեան. եւ նա եդ ինքն ՛ի մտի իւրում յօժարել հասանել սիրով ուրախութեամբ ՛ի մէջ նոցա[5]:
|
1:5 Since the Jews had sent some of their council and elders to greet him, to bring him gifts of welcome, and to congratulate him on what had happened, he was all the more eager to visit them as soon as possible:
|
1:6 Իբրեւ եկն եհաս յԵրուսաղէմ մեծաւ շքով բազում պաշտամամբք, ողջակէզս պատարագաց մատուցանէր մեծին Աստուծոյ, գոհանայր եւ շնորհս մատուցանէր. եւ ինչ մի կամէր աւելի պաշտօն ՛ի տեղի անդր ցուցանել: Իբրեւ եկն եհաս ՛ի տեղին սուրբ, է՛ր զարմացեալ ընդ գեղեցկութիւն վայելչութեանց տաճարին, եւ ընդ օրէնս սպասուցն. խորհեցաւ ցանկացաւ մտանել ինքն ՛ի տաճա՛ր անդր[6]:
|
1:6 After he had arrived in Jerusalem, he offered sacrifice to the supreme God and made thank- offerings and did what was fitting for the holy place. Then, upon entering the place and being impressed by its excellence and its beauty, he marveled at the good order of the temple, and conceived a desire to enter the holy of holies:
|
1:7 Նոքա կացին առաջի եւ ցուցանէին, եթէ ո՛չ օրէն եւ պատշաճ է զայդ առնել. քանզի եւ Հրէից իսկ ո՛չ է մարթ մտանել, եւ ո՛չ քահանայից ամենեցուն. բայց միայն միում քահանայապետին, սակայն եւ նմա տարւոջէ՛ ՛ի տարի, մի՛անգամ ՛ի տարւոջ[7]:
|
1:7 When they said that this was not permitted, because not even members of their own nation were allowed to enter, nor even all of the priests, but only the high priest who was pre- eminent over all, and he only once a year, the king was by no means persuaded:
|
1:8 Նածուկայի ո՛չ ինչ թուլանայր. թէպէտ եւ բերէին զօրէնսն, առաջի ընթեռնուին. եւ այնպէս ո՛չ թուլանայր. յամառեալ պնդեալ էր զանձն ՛ի ներքս մատուցանել. եթէ նոքա չիցե՛ն ասէ արժանի ՛ի ներքս մտանել` սակայն ինձ արժա՛ն է զայդ պատիւ առնել[8]:
|
1:8 Even after the law had been read to him, he did not cease to maintain that he ought to enter, saying, " Even if those men are deprived of this honor, I ought not to be:
|
1:9 Բայց աղէ` դու քե՛զ ասեմ. զիա՞րդ է զի յամենայն տեղիս պաշտամանց անխտի՛ր համարձակ մտանեմ. եւ ո՛չոք է որ արգել առնէ: Եւ ա՛յլ ոք անդուստ յանդգնագո՛յնս բարբառեցաւ` ասէ. Զի՞ պնդեալ յամառեալ ես. իցեն ինչ արդեւք` վասն որոյ չիցէ՛ արժան մտանել: Նա ասէ. Այի՛, չի՛ք ինչ հնար. թէ կամիք, եւ թէ ո՛չ կամիք. բայց թէ մտանե՛մ[9]:
|
1:9 And he inquired why, when he entered every other temple, no one there had stopped him. And someone heedlessly said that it was wrong to take this as a sign in itself. " But since this has happened," the king said, " why should not I at least enter, whether they wish it or not:
|
1:10 Անդ քահանայքն ամենայն պատուական հանդերձիւքն իւրեանց, անկանէին սողէին, աղաչէին զԱստուած օգնել նոցա, եւ փոխել զխորհուրդն զայն ՛ի նմանէ. աղաղակաւ արտասուօք զտաճարն լնուին. եւ որ ինչ անդ դիպեալ էին քաղաքացիքն խռովեալ յանկարծակի յա՛յն վայր հասանէին վաղվաղակի, զի՞նչ իրք իցեն շշնջէին: Կոյսք ՛ի կուսաստանաց մարբքն հանդերձ ՛ի հրապարակսն հասանէին. հո՛ղ արկեալ զվարսիւք, ճչի՛ւ աղաղակաւ զքաղաքամէջսն լնուին[10]:
|
1:10 Then the priests in all their vestments prostrated themselves and entreated the supreme God to aid in the present situation and to avert the violence of this evil design, and they filled the temple with cries and tears; and those who remained behind in the city were agitated and hurried out, supposing that something mysterious was occurring. The virgins who had been enclosed in their chambers rushed out with their mothers, sprinkled their hair with dust, and filled the streets with groans and lamentations:
|
1:11 եւ որ ա՛րդ եւս նորամուտ հարսունք առագաստեալք յօրինեալք նստէին, զօրինաւոր զամօթն մոռացեալ, ընթացս յանդգնութեան ընդ քաղաքամէջսն ընթանային: Սոյնպէս մատաղամարքն մանկամբքն հանդերձ, զդարման մանկանցն թողեալ, եւ ա՛յնպէս անզգայութեամբ ընդ անդաստանս առանց դարձադարձի յաւագամեծար տաճար անդր պնդեալ ժողովէին: Բիւրապատիկ իմն էին յայս եւ ՛ի սոյն աղօթք ժողովելոցն. վասն այսորիկ որ անօրէնութեամբն խորհէր ձեռն յանձին հարեալ զինքն ՛ի ներքս մատուցանել: Յայսր վերայ քաղաքացիքն բարկացեալ չառնուին յանձն զայնչափ տարապարտուց զառնն բռնութիւն[11]:
|
1:11 Those women who had recently been arrayed for marriage abandoned the bridal chambers prepared for wedded union, and, neglecting proper modesty, in a disorderly rush flocked together in the city. Mothers and nurses abandoned even newborn children here and there, some in houses and some in the streets, and without a backward look they crowded together at the most high temple. Various were the supplications of those gathered there because of what the king was profanely plotting:
|
1:12 Իբրեւ տեսին թէ պնդեալ հաստատեալ կայ զի՛ւր կամսն կատարել. ձա՛յն ետուն միմեանց, եւ յիւրաքանչիւր զէնս գնացին, վառել կազմել պատրաստել մարտնչել` մեռանե՛լ ՛ի վերայ կարգացն նախնեաց` եւ հայրենի օրինացն. եւ անդէն վաղվաղակի մե՛ծ խռով ՛ի տեղւոջն կացուցանէին. մինչեւ հազի՛ւհազ ծերակո՛յտ ժողովրդեանն ցածուցանէին զամբոխն. եւ զպատրաստեալսն ՛ի մարտէ անտի անդրէն ՛ի նոյն ժողովսն խնդրուածոց դարձուցանէին: Եւ զօրք քաղաքին անդրէն ՛ի նոյն խնդրուածս դառնային[12]:
|
1:12 In addition, the bolder of the citizens would not tolerate the completion of his plans or the fulfillment of his intended purpose. They shouted to their fellows to take arms and die courageously for the ancestral law, and created a considerable disturbance in the holy place; and being barely restrained by the old men and the elders, they resorted to the same posture of supplication as the others. Meanwhile the crowd, as before, was engaged in prayer:
|
1:13 Իսկ որ զթագաւորաւն ծերք եւ մեծամեծք ժողովրդեանն էին` ջանային զմի՛տսն հպարտացեալս ցածուցանել. եւ զհեստեալ յամառութիւնն զիջուցանել. եւ նորա չէ՛ր ինչ հնար, այլ պնդեալ յամառեալ էր զդոյն կամս կատարել` զոր յառա՛ջն խորհեցաւ[13]:
|
1:13 while the elders near the king tried in various ways to change his arrogant mind from the plan that he had conceived. But he, in his arrogance, took heed of nothing, and began now to approach, determined to bring the aforesaid plan to a conclusion:
|
1:14 Նոյնպէս դարձեալ եւ որ զնովաւն էին` իբրեւ յառնն պնդութիւն հայեցան, այսրէն ՛ի խնդրուածսն դարձան, զամենազօրն աղաչել զԱստուած. այցելո՛ւ օգնական լինել. զի մի՛ արհամարհեսցէ, եւ մի՛ ՛ի ձեռաց թողցէ, եւ մի՛ ընդ ոտս տացէ հպարտութեան խորհրդոց` զօրէնսն օրինաւորս: Եւ այնպիսի ստէպ ստէպ սրտի մտօք աղաղա՛կ էր զօրացն ժողովելոց. անհնարի՛ն գոչիւն ՛ի նմին լինէր. զի կարծեալ ա՛յսպէս էր. եթէ ո՛չ միայն մարդիկն աղաղակիցեն, այլ եւ պարիսպքն եւ յատակքն հնչիցեն. զի ամենայն մարդկանն ՛ի մտի եդեալ` զմահ ընդ կենաց փոխանակել, քան տեսանել զտեղին սրբութեան ՛ի պղծութիւն դարձուցեալ[14]:
|
1:14 When those who were around him observed this, they turned, together with our people, to call upon him who has all power to defend them in the present trouble and not to overlook this unlawful and haughty deed. The continuous, vehement, and concerted cry of the crowds resulted in an immense uproar; for it seemed that not only the men but also the walls and the whole earth around echoed, because indeed all at that time preferred death to the profanation of the place:
|