13:1 Յամին հարիւրորդի քառասներորդի իններորդի. դէ՛պ եղեւ առ ժամանակօքն Յուդայ, եկն Անտիոքոս բազում զօրօք:
|
13:1 1. In the hundred forty and ninth year tidings were brought to Judas and his company that Antiochus Eupator was coming with multitudes against Judaea,
13:1 In the hundred forty and ninth year it was told Judas, that Antiochus Eupator was coming with a great power into Judea: |
13:2 Լիւսիաւ հանդերձ ՛ի Հրէաստան` մետասա՛ն բիւրու վահանաւոր զօրօք. հինգ հազար եւ երեք հարիւր հեծելազօր գնդաւ, եւ քսան եւ երկու փղօք. երեք հարիւր գերանդազէն կառօք[307]:
|
13:2 2. and with him Lysias his guardian and chancellor, each having a Greek force, a hundred and ten thousand footmen, and five thousand and three hundred horsemen, and two and twenty elephants, and three hundred chariots armed with scythes.
13:2 And with him Lysias his protector, and ruler of his affairs, having either of them a Grecian power of footmen, an hundred and ten thousand, and horsemen five thousand and three hundred, and elephants two and twenty, and three hundred chariots armed with hooks: |
13:3 Անկեա՛լ էր եւ Շիմոն ՛ի նոսա ՛ի խե՛լս կերպարանեալս` իբրեւ թէ բարեխօ՛ս էր ՛ի խաղաղութիւն աշխարհին, բայց սրտի՛ խորհրդով ցանկացեալ էր քահանայապետութեան աշխարհին[308]:
|
13:3 3. And Menelaus also joined himself with them, and with great dissimulation encouraged Antiochus, not for the saving of his country, but because he thought that he would be set over the government.
13:3 Menelaus also joined himself with them, and with great dissimulation encouraged Antiochus, not for the safeguard of the country, but because he thought to have been made governor: |
13:4 Իսկ արքայ` արքայից արքայ, յո՛յժ յուզեաց զսրտմտութիւն բարկութեան Անտիոքայ ՛ի վերայ անօրէն Շիմոնի. մանաւանդ Լիւսի՛ եւս ցուցանէր, թէ սա՛ է պատճառք ամենայն չարեաց որ լինին յաշխարհի անդ. հրամա՛ն տայր ըստ օրինի ՛ի նմին տեղւոջ կալեալ կորուսանել[309]:
|
13:4 4. But the King of kings stirred up the passion of Antiochus against the wicked wretch; and when Lysias informed him that this man was the cause of all the evils, commanded to bring him unto Beroea, and to put him to death after the manner of that place.
13:4 But the King of kings moved Antiochus' mind against this wicked wretch, and Lysias informed the king that this man was the cause of all mischief, so that the king commanded to bring him unto Berea, and to put him to death, as the manner is in that place: |
13:5 Եւ է՛ր ՛ի տեղւոջ անդ աշտարակ մի յիսուն կանգուն շինեալ` լի՛ մոխրով, գործած բոլորշի՛ յամենայն կողմանց:
|
13:5 5. Now there is in that place a tower of fifty cubits high, full of ashes, and it had all round it a gallery descending sheer on every side into the ashes.
13:5 Now there was in that place a tower of fifty cubits high, full of ashes, and it had a round instrument which on every side hanged down into the ashes: |
13:6 դուռն առ ՛ի շեղ ՛ի ներքսակողմ ՛ի մոխի՛ր անդ առ լեփ շինեալ, յա՛յն արկանէր զվնասակար տաճարին. եւ կամ զպա՛րտ այլոց մեծամեծ չարեաց ընկենուլ, հասարակ հաւանութեամբ շուրջ լինել մէն ձե՛ռն մատուցեալ[310]:
|
13:6 6. Here him that is guilty of sacrilege, or hath attained a preeminence in any other evil deeds, they all push forward into destruction.
13:6 And whosoever was condemned of sacrilege, or had committed any other grievous crime, there did all men thrust him unto death: |
13:7 Այսպիսի օրհասաւ հրամայեցին զանօրէն Շիմոն ՛ի միջո՛յ ջնջել[311]:
|
13:7 7. By such a fate it befell the breaker of the law, Menelaus, to die, without obtaining so much as the earth, and that right justly;
13:7 Such a death it happened that wicked man to die, not having so much as burial in the earth; and that most justly: |
13:8 զի մի՛ հողոյ եւ մի՛ պատանաց յիւրում բնակութեան աշխարհին արժանի լիցի: Քանզի բազում չարիս էր ցուցեալ նորա ՛ի սեղան անդր, ուր հուրն սրբութեան կայր` եւ աճիւնն. վասն ա՛յնորիկ մոխրահեղձո՛յց մահու զկատարած իւր վախճանէր[312]:
|
13:8 8. for inasmuch as he had perpetrated many sins against the altar, whose fire and whose ashes were holy, in ashes did he receive his death.
13:8 For inasmuch as he had committed many sins about the altar, whose fire and ashes were holy, he received his death in ashes: |
13:9 Անտիոքոս արքայ` առաւել վայրենացեալ խորհրդովք գայր` պատրաստեալ չարաչար տանջանս քան որ առ հարբն եղեն` հասուցանել ՛ի վերա՛յ Հեբրայեցւոց[313]:
|
13:9 9. Now the king, infuriated in spirit, was coming with intent to inflict on the Jews the very worst of the sufferings that had befallen in his father’s time.
13:9 Now the king came with a barbarous and haughty mind to do far worse to the Jews, than had been done in his father' s time: |
13:10 Իբրեւ զա՛յն զգայր Յուդա, պատուէ՛ր տայր ժողովրդոցն ցայգ եւ զցերեկ կարդալ առ Տէր. զի որպէս ա՛յլ երբէք, եւ արդ օգնական լիցի այնոցիկ[314]:
|
13:10 10. But when Judas heard of these things, he gave charge to the multitude to call upon the Lord day and night, if ever at any other time, so now to succour them that were at the point to be deprived of the law and their country and the holy temple,
13:10 Which things when Judas perceived, he commanded the multitude to call upon the Lord night and day, that if ever at any other time, he would now also help them, being at the point to be put from their law, from their country, and from the holy temple: |
13:11 որ ՛ի հարցն օրինաց եւ ՛ի սրբոյ տաճարէն մերժե՛լ կամին. եւ մի՛ յա՛նձն առցէ հեթանոսաց անօրինաց ՛ի ձե՛ռս տալ[315]:
|
13:11 11. and not to suffer the people that had been but now a little while revived to fall into the hands of those profane heathen.
13:11 And that he would not suffer the people, that had even now been but a little refreshed, to be in subjection to the blasphemous nations: |
13:12 Իբրեւ ամենեքին առ հասարակ միաբանութեամբ յա՛յսմ ուխտի կային արտասուօք եւ պահովք, առաջի անկեալ թաւալէին անպակաս զերիս աւուրս, մխիթարեա՛ց զնոսա Յուդա անձի՛ն զգալ[316]:
|
13:12 12. So when they had all done the same thing together, beseeching the merciful Lord with weeping and fastings and prostration for three days without ceasing, Judas exhorted them and commanded they should join him
13:12 So when they had all done this together, and besought the merciful Lord with weeping and fasting, and lying flat upon the ground three days long, Judas, having exhorted them, commanded they should be in a readiness: |
13:13 Եւ ինքն առնոյր զծերակոյտ ժողովրդեանն առանձինն` ՛ի խորհուրդ մտանէր. Պնդեսցուք ասէ զքաղաքսդ, մինչչեւ՛ զօրաց թագաւորին ՛ի ներքս ՛ի Հրէաստան մտեալ է:
|
13:13 13. And having gone apart with the elders he resolved that, before the king’s army should enter into Judaea and make themselves masters of the city, they should go forth and try the matter by the help of God.
13:13 And Judas, being apart with the elders, determined, before the king' s host should enter into Judea, and get the city, to go forth and try the matter in fight by the help of the Lord: |
13:14 Եւ մեք ելցուք քաջութեամբ կամօքն Աստուծոյ, մահո՛ւ չափ մարտնչել ՛ի վերայ օրինացն, քաղաքին եւ տաճարին` աշխարհի՛ եւ տէրութեան: Իբրեւ զա՛յն ասէր` պնդէին վաղվաղակի ՛ի կողմն Մովդիիմ քաղաքի զօրօքն հանդերձ: Բանա՛կ հարկանէր[317]:
|
13:14 14. And committing the decision to the Lord of the world, and exhorting them that were with him to contend nobly even unto death for laws, temple, city, country, commonwealth, he pitched his camp by Modin.
13:14 So when he had committed all to the Creator of the world, and exhorted his soldiers to fight manfully, even unto death, for the laws, the temple, the city, the country, and the commonwealth, he camped by Modin: |
13:15 զնշան բաշխէր. յա՛նձն առնէր Աստուծոյ զանձն եւ զզօրսն, եւ զյաղթութիւն գնդին: Եւ առնոյր զԱրիստիդէս ընտի՛ր ընտիր երիտասարդ վառելովք. անկանէր գիշերի ընդ բանակս թագաւորին ՛ի ներքս զսրահակօքն, կոտորէր զգիշերապահ դռնապահսն իբրեւ չորս հազար այր. եւ զգլխաւոր փղացն փղապետաւն հանդերձ անդէն սպանանէր. եւ այնպէս զդռնապահսն տապաստ արկեալ այսրէ՛ն դիմէր[318]:
|
13:15 15. And given out to his men the watchword, VICTORY IS GOD’S, with a chosen body of the bravest young men he fell upon by night to the king’s tent, and slew the army as many as two thousand men, and brought down the chiefest elephant with him that was in the tower upon him.
13:15 And having given the watchword to them that were about him, Victory is of God; with the most valiant and choice young men he went in into the king' s tent by night, and slew in the camp about four thousand men, and the chiefest of the elephants, with all that were upon him: |
13:16 Յա՛յնմ ժամանակի զամենայն բանակն խռովութեամբ եւ դողութեամբ լնո՛յր:
|
13:16 16. And at last they filled the army with terror and alarm, and departed with good success.
13:16 And at last they filled the camp with fear and tumult, and departed with good success: |
13:17 Եւ ամենեքին լքեալք եւ լուծեալք եւ սպառեալք եւ տարակուսեալք` յա՛յն առաւօտն հասանէին[319]:
|
13:17 17. And this had been accomplished when the day was but now dawning, because of the Lord’s protection that gave Judas help.
13:17 This was done in the break of the day, because the protection of the Lord did help him: |
13:18 Իսկ թագաւորն` վասն յերկնի՛ց օգնականութեանն, այսպիսի ճաշակս քաջասրտութեան քաջութեան զԵբրայեցւոց գնդին առնոյր` խելօք, միւսանգամ փո՛րձ փորձէր. ՛ի կորէ՛ս ելանէր[320]:
|
13:18 18. But the king, having had a taste of the exceeding boldness of the Jews, made attempts by stratagem upon their positions,
13:18 Now when the king had taken a taste of the manliness of the Jews, he went about to take the holds by policy: |
13:19 եւ ՛ի Բեթսո՛վր ասպատակեալ, պահ պատնէշ պաշարումն մատուցանէր: Սակայն եւ անդ յարձակեալ մարտուցեալ ՛ի պարտութիւն մատնէր:
|
13:19 19. and a strong fortress of the Jews at Bethsura; he advanced, was turned back, failed, was defeated,
13:19 And marched toward Bethsura, which was a strong hold of the Jews: but he was put to flight, failed, and lost of his men: |
13:20 Զի որ ՛ի ներքս ա՛նդ էին, ինքնին Յուդա` նետ եւ զէն եւ համբարս ընդ աներեւո՛յթ կողմանս ՛ի ներքս մատուցանէր:
|
13:20 20. And Judas conveyed such things as were necessary unto them that were within.
13:20 For Judas had conveyed unto them that were in it such things as were necessary: |
13:21 Ա՛յսց խորհրդոց առ թշնամի անդր` Ռոդոկ անուն ՛ի Հրէից գնդէ անտի մա՛տն եւ գուշա՛կ լինէր. քննեցաւ, խնդրեցաւ, գտաւ, պատժեցաւ, ՛ի սո՛ւր սպառեցաւ[321]:
|
13:21 21. But Rhodocus, from the Jewish ranks, made known to the enemy the secrets He was sought out, and taken, and shut up in prison.
13:21 But Rhodocus, who was in the Jews' host, disclosed the secrets to the enemies; therefore he was sought out, and when they had gotten him, they put him in prison: |
13:22 Իբրեւ ա՛զդ զգուշութեան եղեւ ամրականա՛ցն բռնութիւն թագաւորին. սկսա՛ւ` թողեալ զզօրութիւնն, նենգա՛ւ ջանալ ընդ ամրականսն. դաշի՛նս կռէր, եւ յառնո՛ւլ առնէր զամուրսն:
|
13:22 22. The king treated with them in Bethsura the second time, gave his hand, took theirs, departed, attacked the forces of Judas, was put to the worse,
13:22 The king treated with them in Bethsum the second time, gave his hand, took their' s, departed, fought with Judas, was overcome: |
13:23 Անդէն անդո՛ւստ յարձակէր ՛ի կողմն Յուդայեանց. եւ յերկոցունց կողմանց ՛ի պարտութիւն մատնեալ վատթարեա՛լ գտանէր: Ապա ա՛զդ եղեւ նմա մոլեգին գնացքն Փիլիպպեայ, զի բռնութեամբ տիրաբար ՛ի վերայ իրացն արքունի հասեալ շրջէ՛ր յաշխարհին. լուծաւ լքաւ տրտմեցաւ, աղաչեաց զԵբրայեցիս` եւ հաւանեցաւ նոցա. ո՛ւխտ եդ, երդմնի՛ արար` զամենայն իրաւունս նոցա անդրէ՛ն դարձուցանել, զխաղաղութիւն հաշտութեան ՛ի մէջ հաստատեաց. մատո՛յց պատարագ, եւ մեծարեաց զտաճարն. ՛ի գո՛ւթ սէր քաղցրութեան մարդասէ՛ր լինէր ընդ ամենայն տեղիս նոցա[322]:
|
13:23 23. heard that Philip who had been left as chancellor in Antioch had become reckless, was confounded, made to the Jews an overture submitted himself and sware to acknowledge all their rights, came to terms with them and offered sacrifice, honoured the sanctuary and the place,
13:23 Heard that Philip, who was left over the affairs in Antioch, was desperately bent, confounded, intreated the Jews, submitted himself, and sware to all equal conditions, agreed with them, and offered sacrifice, honoured the temple, and dealt kindly with the place: |
13:24 Փառաւորեաց զՄակաբէ, եւ ճոխագո՛յն եւս կացոյց զնա ՛ի վերայ նոցա քան զառաջինն: Եւ եթող անդ սպարապետ ՛ի վերայ աշխարհին զՀեգեմոնիդէս ՛ի Դովրայ մինչեւ ՛ի Գերար[323]:
|
13:24 24. shewed kindness and graciously received Maccabaeus, left Hegemonides governor from Ptolemais even unto the Gerrenians,
13:24 And accepted well of Maccabeus, made him principal governor from Ptolemais unto the Gerrhenians: |
13:25 ինքն եկն եմուտ ՛ի Պտղոմայիս: Բարկացեալ յո՛յժ էին քաղաքացիքն վասն ուխտիցն հաշտութեան. ո՛չ հանդարտէին, այլ ՛ի նմին խռովութեան կային, զի անդրէն լուծցէ զհաշտութիւն հաւանութեանն[324]:
|
13:25 25. came to Ptolemais. The men of Ptolemais were displeased at the treaty, for they had exceeding great indignation they desired to annul the articles of the agreement.
13:25 Came to Ptolemais: the people there were grieved for the covenants; for they stormed, because they would make their covenants void: |
13:26 Մատեաւ ինքնին Լիւսիաս, առաջի եկաց իմաստաբար, հաճեաց զմիտսն, մեղմացոյց: Դա՛րձ արար անդրէն ՛ի կողմանս Անտիոքացւոց: Ա՛յն արշաւան ասպատակի թագաւորին` այսպիսի դարձիւ վճարեցաւ[325]:
|
13:26 26. Lysias came forward to speak, made the best defence that was possible, persuaded, pacified, made them well affected, departed unto Antioch. This was the issue of the inroad and departure of the king. 13:26 Lysias went up to the judgment seat, said as much as could be in defence of the cause, persuaded, pacified, made them well affected, returned to Antioch. Thus it went touching the king' s coming and departing: |