7:1 Դէ՛պ եղեւ եղբարս եւթն մարբն հանդերձ կալեալս, ածե՛լ յատեան թագաւորին, ՛ի խոշտանգա՛նս գանի տագնապէին ուտե՛լ խոզենի[149]:
|
7:1 1. And it came to pass that seven brethren also with their mother were at the king’s command taken and shamefully handled with scourges and cords, to compel them to taste of the abominable swine’s flesh.
7:1 It came to pass also, that seven brethren with their mother were taken, and compelled by the king against the law to taste swine' s flesh, and were tormented with scourges and whips: |
7:2 Մի ՛ի նոցանէ նահատակեցաւ յառաջագոյն, սկսաւ խօսել եւ ասէ. Զի՞ կայք անցեալ, կամ զմեզ զի՞նչ հարցանելոց էք. մեք պատրա՛ստ եմք ՛ի մեռանել` քան անցանել ըստ օրէնս հայրենիս[150]:
|
7:2 2. But one of them made himself the spokesman and said, What wouldest thou ask and learn of us? for we are ready to die rather than transgress the laws of our fathers.
7:2 But one of them that spake first said thus, What wouldest thou ask or learn of us? we are ready to die, rather than to transgress the laws of our fathers: |
7:3 Բարկութեամբ սրտմտութեամբ լի՛ եղեւ թագաւորն. հրամայեաց ջեռուցանել տապակս, եւ կատսայս, եւ անիւս, եւ պէսպէ՛ս գործիս տանջանաց պատրաստել: Զայն իբրեւ վաղվաղակի ջեռուցին պատրաստեցին[151]:
|
7:3 3. And the king fell into a rage, and commanded to heat pans and caldrons:
7:3 Then the king, being in a rage, commanded pans and caldrons to be made hot: |
7:4 հրամայեաց զնահատակն յառա՛ջ կացուցանել. եւ նախ զլեզուն կտրեցին, եւ զգլխոյն մորթն զերեսօքն դարձուցին. ապա զոտս եւ զձեռս առաջի մօրն եւ եղբարցն ծայրաքա՛ղս առնէին:
|
7:4 4. and when these forthwith were heated, he commanded to cut out the tongue of him that had been their spokesman, and to scalp him, and to cut off his extremities, the rest of his brethren and his mother looking on.
7:4 Which forthwith being heated, he commanded to cut out the tongue of him that spake first, and to cut off the utmost parts of his body, the rest of his brethren and his mother looking on: |
7:5 Եւ ապա իբրեւ ՛ի բանի՛ց եւ ՛ի ձեռաց անպիտան առնէր` հրամայէր կենդանւո՛յն ՛ի տապակսն ջեռուցեալս իջուցանել: Ապա իբրեւ ճենճերն ընդերկար` ա՛յնպէս ՛ի տապակէ անտի ելեալ դիզացեալ ծառանայր, սկսան եղբարքն ընդ միմեանս մա՛րբն հանդերձ մխիթարե՛լ եւ ասել. Քաջութեամբ մեռցուք, զանուն եւ զոգի՛ս ժառանգեսցուք[152]:
|
7:5 5. And when he was utterly maimed, commanded to bring him to the fire, being yet alive, and to fry him in the pan. And as the vapour of the pan spread far, they and their mother also exhorted one another to die nobly, saying thus:
7:5 Now when he was thus maimed in all his members, he commanded him being yet alive to be brought to the fire, and to be fried in the pan: and as the vapour of the pan was for a good space dispersed, they exhorted one another with the mother to die manfully, saying thus: |
7:6 հայի՛ Տէր Աստուած ՛ի ճգնութիւն պատերազմիս մերոյ, եւ ՛ի ծառայս իւր մխիթարի` որպէս յա՛յտ յանդիմանութեամբ ասաց Մովսէս յօրհնութեան իւրում. եւ ՛ի ծառայս իւր մխիթարի[153]:
|
7:6 6. The Lord God beholdeth, and in truth is intreated for us, as Moses declared in his song, which witnesseth against to their faces, saying, And he shall be intreated for his servants.
7:6 The Lord God looketh upon us, and in truth hath comfort in us, as Moses in his song, which witnessed to their faces, declared, saying, And he shall be comforted in his servants: |
7:7 Իբրեւ առաջինն զօրինա՛կ զայս յաշխարհէ փոխեցաւ. Զերկրորդն ՛ի տեղի տանջանացն մատուցանէին, եւ զգլխոյն մորթն վարսիւքն հանդերձ զերեսօքն արկանէին. եւ անդէն հարցանէին. Կերիցե՞ս խոզենի միս, մինչչեւ զամենայն մարմինդ անդամ անդամ լուծեալ է[154]:
|
7:7 7. And when the first had died after this manner, they brought the second to the mocking; and they pulled off the skin of his head with the hair and asked him, Wilt thou eat, before thy body be punished in every limb?
7:7 So when the first was dead after this number, they brought the second to make him a mocking stock: and when they had pulled off the skin of his head with the hair, they asked him, Wilt thou eat, before thou be punished throughout every member of thy body: |
7:8 Նա ե՛տ պատասխանի իւրեանց բարբառովն` եւ ասէ. Ո՛չ: Վասն այսորիկ եւ սա ՛ի նոյն տանջանսն տանջեալ վախճանէր:
|
7:8 8. But he answered in the language of his fathers and said to them, No. Wherefore he also underwent the next torture in succession, as the first had done.
7:8 But he answered in his own language, and said, No. Wherefore he also received the next torment in order, as the former did: |
7:9 Իբրեւ յոգւոցն պարզել ապաստա՛ն եղեւ. սկսաւ խօսել` եւ ասէ ցթագաւորն. Ա՛յ սէգ հպարտ եւ ամբարտաւան, դու զմեզ յա՛յսց կենաց աշխարհիս կարճե՛լ համարիս. իսկ ա՛յն որ աշխարհաց թագաւորն է` թէպէտ եւ մեռանիմք մեք վասն օրինացն, ՛ի կեանսն յաւիտենից ՛ի միւսանգամ ծննդեանն ժամանակի` կենաց ՛ի կեանս դարձուցանէ[155]:
|
7:9 9. And when he was at the last gasp, he said, Thou, miscreant, dost release us out of this present life, but the King of the world shall raise up us, who have died for his laws, unto an eternal renewal of life.
7:9 And when he was at the last gasp, he said, Thou like a fury takest us out of this present life, but the King of the world shall raise us up, who have died for his laws, unto everlasting life: |
7:10 Յետ նորա զերրո՛րդն ածին, եւ զլեզուն խնդրէին. նա վաղվաղակի մատուցանէր, եւ զձեռսն քաջասի՛րտս տարածանէր[156]:
|
7:10 10. And after him was the third made a mocking-stock. And when he was required, he quickly put out his tongue, and stretched forth his hands courageously,
7:10 After him was the third made a mocking stock: and when he was required, he put out his tongue, and that right soon, holding forth his hands manfully: |
7:12 Զի եւ թագաւորն ինքնի՛ն իսկ զարմացեալ լինէր վասն պատանւոյն ուշի՛ մտացն, եւ սրտին քաջութեան. զի առ ոչի՛նչ զցաւսն համարեցաւ[157]:
|
7:11 11. and nobly said, From heaven I possess these; and for his laws’ sake I contemn these; and from him I hope to receive these back again:
7:11 And said courageously, These I had from heaven; and for his laws I despise them; and from him I hope to receive them again: |
7:13 Եւ սա իբրեւ փոխէր` Չորրորդն ՛ի տեղի՛ մատուցեալ, ՛ի նոյն տանջանս չարչարէին:
|
7:12 12. insomuch that the king himself and they that were with him were astonished at the young man’s soul, for that he nothing regarded the pains.
7:12 Insomuch that the king, and they that were with him, marvelled at the young man' s courage, for that he nothing regarded the pains: |
7:14 Իբրեւ շունչն վախճանի՛ հասանէր, խօսել սկսաւ ա՛յսպէս. Մեզ լա՛ւ է զի փոխիմք աստի ՛ի մարդկանէ. եւ յուսոյն ա՛կն ունիմք միւսանգամ ծննդեանն յարութեան մեռելոց, քան քեզ ՛ի կենդանիս. զի արգելեալ փակեալ է ՛ի քէն յարութիւն մեռելոց[158]:
|
7:13 13. And when he too was dead, they shamefully handled and tortured the fourth in like manner. [14]. And being come near unto death he said thus: It is good to die at the hands of men and look for the hopes which are by God, that we shall be raised up again by him; for as for thee, thou shalt have no resurrection unto life.
7:13 Now when this man was dead also, they tormented and mangled the fourth in like manner.
KJV [14] So when he was ready to die he said thus, It is good, being put to death by men, to look for hope from God to be raised up again by him: as for thee, thou shalt have no resurrection to life: |
7:15 Յետ սորա զհինգերորդն մատուցին ՛ի տանջանս չարչարանացն. իբրեւ զաչս ՛ի վեր եբարձ` հայեցա՛ւ ընդ թագաւորն, սկսաւ խօսել ընդ նմա` եւ ասէ[159]:
|
7:15 15. And next after him they brought the fifth, and shamefully handled him.
7:15 Afterward they brought the fifth also, and mangled him: |
7:16 Իշխանութիւն առեալ մարդկան, եւ դու մա՛րդ մահկանացու` գործե՛ս զինչ եւ կամիս. բայց մի՛ ՛ի վատութիւն ինչ եւ զմեր ազգս հատանիցես, կամ լքեալ թողեալ ինչ ՛ի ձեռաց Աստուծոյ համարիցիս:
|
7:16 16. But he looked toward the king and said, Because thou hast authority among men, though thou art corruptible, thou doest what thou wilt; yet think not that our race hath been forsaken of God;
7:16 Then looked he unto the king, and said, Thou hast power over men, thou art corruptible, thou doest what thou wilt; yet think not that our nation is forsaken of God: |
7:17 Կա՛ց մնա՛ դու` եւ տեսցես զզօրութիւնս մեծամեծ սքանչելեացն. որպէս զի զքե՛զ եւ զազգատոհմն քո չարաչա՛ր հարուածովք չարչարիցէ[160]:
|
7:17 17. but hold thou on thy way, and behold his sovereign majesty, how it will torture thee and thy seed.
7:17 But abide a while, and behold his great power, how he will torment thee and thy seed: |
7:18 Յետ այսորիկ ածեալ եղեւ վեցերորդն. եւ իբրեւ մե՛րձ եղեւ ՛ի մեռանել` ասէ. Զի՞ մոլորեալ ես տարապարտուց. ընդ մեզ ա՛յս անցք որ անցանեն վասն մե՛ր մեղաց. զի մեղանչեմք առ Աստուած արժանի՛ զարմանալոյ[161]:
|
7:18 18. And after him they brought the sixth. And when he was at the point to die he said, Be not vainly deceived, for we suffer these things for our own doings, as sinning against our own God: marvellous things are come to pass;
7:18 After him also they brought the sixth, who being ready to die said, Be not deceived without cause: for we suffer these things for ourselves, having sinned against our God: therefore marvellous things are done unto us: |
7:19 բայց դու մի՛ ակնունիցիս ողջանդա՛մ բարեմիտ ապրել յաստուածամարտ մատուցեալ:
|
7:19 19. but think not thou that thou shalt be unpunished, having assayed to fight against God.
7:19 But think not thou, that takest in hand to strive against God, that thou shalt escape unpunished: |
7:20 Եւս առաւել բարեա՛ց յիշատակաց արժանի` մայրն սքանչելի. որ զայնպիսի զեւթն որդի յիւրմէ կորուսեալ ՛ի միում աւուր ՛ի միում ժամանակի` վասն յուսոյն Աստուծոյ[162]:
|
7:20 20. But above all was the mother marvellous and worthy of honourable memory; for when she looked on seven sons perishing within the space of one day, she bare with a good courage for the hopes on the Lord.
7:20 But the mother was marvellous above all, and worthy of honourable memory: for when she saw her seven sons slain within the space of one day, she bare it with a good courage, because of the hope that she had in the Lord: |
7:21 քաջալերեալ սրտապնդեալ զմի՛ մի՛ ՛ի նոցանէ քաջալերէր մխիթարէր իւրեանց բարբառովն, եւ զսիրտն եւ զմիտսն զիգութեան առնապէ՛ս վառեալ:
|
7:21 21. And she exhorted each one of them in the language of their fathers, filled with a noble temper and stirring up her womanish thought with manly passion, saying unto them,
7:21 Yea, she exhorted every one of them in her own language, filled with courageous spirits; and stirring up her womanish thoughts with a manly stomach, she said unto them: |
7:22 քաջութեամբ յառաջ մատուցեալ` ասէր. չգիտե՛մ որպէս բնաւ դուք յարգանդիս երեւեցարուք. եւ ո՛չ ես ինչ զոգիսդ` կամ զկեա՛նսդ ձեր շնորհեցի, եւ ո՛չ զկերպարանսդ ձեր զիւրաքանչիւր ես նկարեցի, եւ ո՛չ զհասակսդ ձեր ծնեալ եւ սնուցեալ: Այսուհետեւ ես իմ ինչ` ո՛չ համարեցայց[163]:
|
7:22 22. I know not how ye came into my womb, neither was it I that bestowed on you your spirit and your life, and it was not I that brought into order the first elements of each one of you.
7:22 I cannot tell how ye came into my womb: for I neither gave you breath nor life, neither was it I that formed the members of every one of you: |
7:23 այլ որ աշխարհի արարիչն է, որ ստեղծ զծնունդս մարդկան, զկեանսդ եւ զոգիսդ ՛ի գալստեան իւրում իւրով ողորմութեամբք ՛ի ձե՛զ դարձուցանէ[164]:
|
7:23 23. Therefore the Creator of the world, who fashioned the generation of man and devised the generation of all things, in mercy giveth back to you again both your spirit and your life, as ye now contemn your own selves for his laws’ sake.
7:23 But doubtless the Creator of the world, who formed the generation of man, and found out the beginning of all things, will also of his own mercy give you breath and life again, as ye now regard not your own selves for his laws' sake: |
7:24 Անտիոքոս թէպէտ եւ արհամարհեա՛լ զինքն համարեցաւ վասն բարբառոյ նահատակացն, սակայն մինչդեռ ոգիքն կրտսերոյ մանկանն առ ի՛ւր կային, սկսաւ ո՛չ միայն բանիւք մխիթարութիւն մատուցանել, այլեւ արդեամբք հաստատէր` ՛ի մեծութիւնս յաւագութիւնս հասուցանել, երանելի՛ առնել յաշխարհի. միայն թէ ՛ի նախնեացն օրինաց փոփոխեսցի. գո՛րծ ՛ի ձեռին տալ` եւ բարեկամ անուանել թագաւորաց[165]:
|
7:24 24. But Antiochus, thinking himself to be despised, and suspecting the reproachful voice, whilst the youngest was yet alive did not only make his appeal by words, but also at the same time promised with oaths that he would enrich him and raise him to high estate, if he would turn from the of his fathers, and that he would take him for his Friend and intrust him with affairs.
7:24 Now Antiochus, thinking himself despised, and suspecting it to be a reproachful speech, whilst the youngest was yet alive, did not only exhort him by words, but also assured him with oaths, that he would make him both a rich and a happy man, if he would turn from the laws of his fathers; and that also he would take him for his friend, and trust him with affairs: |
7:25 Իբրեւ ետես թէ ամենեւին պատանին ՛ի բանս թագաւորին ո՛չ խոտորեցաւ, կոչեաց թագաւորն զմայրն, եւ աղաչէր լինել պատանւոյն կենաց նորին խորհրդական` զի փրկեսցի:
|
7:25 25. But when the young man would in no wise give heed, the king called unto him his mother, and exhorted her that she would counsel the lad to save himself.
7:25 But when the young man would in no case hearken unto him, the king called his mother, and exhorted her that she would counsel the young man to save his life: |
7:26 Իբրեւ կարի՛ շատ ստիպեաց, յանձն առ խօսել ընդ որդւոյն. խոնարհեցաւ ՛ի նա:
|
7:26 26. And when he had exhorted her with many words, she undertook to persuade her son.
7:26 And when he had exhorted her with many words, she promised him that she would counsel her son: |
7:27 սկսաւ ծա՛ղր առնել զհպարտ զամբարտաւան թագաւորն, եւ ասէ: Ողորմեա՛ց ինձ որդեակ իմ. յո՛ւշ լիցի քեզ զի կրեցի զքեզ ինն ամիս յարգանդի, եւ սնուցի զքեզ զերիս ամս ՛ի գիրկս ստեամբք, եւ հասուցի զքեզ յա՛յդչափ մեծութիւն հասակի[166]:
|
7:27 27. But bending toward him, laughing the cruel tyrant to scorn, she spoke thus in the language of her fathers: My son, have pity upon me that carried thee nine months in my womb, and gave thee suck three years, and nourished and brought thee up unto this age, and sustained thee.
7:27 But she bowing herself toward him, laughing the cruel tyrant to scorn, spake in her country language on this manner; O my son, have pity upon me that bare thee nine months in my womb, and gave thee such three years, and nourished thee, and brought thee up unto this age, and endured the troubles of education: |
7:28 Արդ աղաչեմ զքեզ որդեակ, հայեսցե՛ս դու յերկինս եւ յերկիր, եւ որ ՛ի նոսա արարա՛ծք իցեն. յուշ լիցի քեզ զի յոչնչէ արար զնոսա Աստուած. սո՛յնպէս եւ ազգք մարդկան ստեղծան ՛ի նմանէ:
|
7:28 28. I beseech thee, my child, to lift thine eyes unto the heaven and the earth, and to see all things that are therein, and thus to recognise that God made them not of things that were, and the race of men in this wise cometh into being.
7:28 I beseech thee, my son, look upon the heaven and the earth, and all that is therein, and consider that God made them of things that were not; and so was mankind made likewise: |
7:29 Մի՛ զարհուրիր դու ՛ի չարաշուք դահճէ այտի, այլ եղբարցն արժանի՛ եղեալ` ընտրեա՛ զմահ քան զկեանս աշխարհի. զի ընդ ա՛յն եղբարս ընկալայց զքեզ ՛ի ձեռս ողորմութեան մեծին Աստուծոյ[167]:
|
7:29 29. Fear not this butcher, but, proving thyself worthy of thy brethren, accept thy death, that in the mercy I may receive thee again with thy brethren.
7:29 Fear not this tormentor, but, being worthy of thy brethren, take thy death that I may receive thee again in mercy with thy brethren: |
7:30 Եւ մինչդեռ մայրն զայն մխիթարութիւնս մատուցանէր ՛ի միտս հաստատունս, սկսաւ խօսել պատանեակն` եւ ասէ. Ու՞մ կայք, զի՞ յապաղէք. չե՛մ ինչ լսելոց հրամանի թագաւորիդ. այլ հրամանաց հնազանդեալ եմ օրինաց հարցն մերոց որ տուան ՛ի ձեռն Մովսիսի:
|
7:30 30. But before she had yet ended speaking, the young man said, Whom wait ye for? I obey not the commandment of the king, but I hearken to the commandment of the law that was given to our fathers through Moses.
7:30 Whiles she was yet speaking these words, the young man said, Whom wait ye for? I will not obey the king' s commandment: but I will obey the commandment of the law that was given unto our fathers by Moses: |
7:31 Այլ դու` որ զամենայն ինչ չարիսդ խորմանգեցեր ՛ի վերայ որդւոցդ Եբրայեցւոց, դու ո՛չ ապրեսցիս ՛ի ձեռաց Աստուծոյ[168]:
|
7:31 31. But thou, that hast devised all manner of evil against the Hebrews, shalt in no wise escape the hands of God.
7:31 And thou, that hast been the author of all mischief against the Hebrews, shalt not escape the hands of God: |
7:32 Զի եթէ առ խրատո՛ւ պատուհասի[169]:
|
7:32 32. For we are suffering because of our own sins;
7:32 For we suffer because of our sins: |
7:33 կենդանի Տէր մեր առ փոքր մի ինչ բարկացեալ իցէ, դարձեալ հաճեսցի ողորմութեամբ ընդ ծառայս իւր:
|
7:33 33. and if for rebuke and chastening our living Lord hath been angered a little while, yet shall he again be reconciled with his own servants.
7:33 And though the living Lord be angry with us a little while for our chastening and correction, yet shall he be at one again with his servants: |
7:34 Այլ դու անօրէ՛ն, ապստա՛մբ, պի՛ղծ, վատարա՛նց. զի՞ զուր հպարտանաս յուսով քոյով սնոտեաւ ՛ի վերայ ծառայից նորա[170]:
|
7:34 34. But thou, O unholy man and of all most vile, be not vainly lifted up in thy wild pride with uncertain hopes, raising thy hand against the heavenly children;
7:34 But thou, O godless man, and of all other most wicked, be not lifted up without a cause, nor puffed up with uncertain hopes, lifting up thy hand against the servants of God: |
7:35 Սակայն չե՛ս ինչ ապրելոց յամենագէտ յամենակալ դատաստանացն Աստուծոյ:
|
7:35 35. For not yet hast thou escaped the judgement of the Almighty God that seeth
7:35 For thou hast not yet escaped the judgment of Almighty God, who seeth all things: |
7:36 Զի այժմիկ մեր եղբարք սակա՛ւ ինչ ցաւոց համբերեալ վասն կենացն յաւիտենից, եւ ՛ի վերայ ուխտի կտակարանացն Աստուծոյ, անկեալ կան մահո՛ւ տարածեալ[171]:
|
7:36 36. For these our brethren, having endured a short pain that bringeth everlasting life, have now died under God’s covenant; But thou, through the judgement of God, shalt receive in just measure the penalties of thine arrogancy.
7:36 For our brethren, who now have suffered a short pain, are dead under God' s covenant of everlasting life: but thou, through the judgment of God, shalt receive just punishment for thy pride: |
7:37 Այլ ես հաւասա՛ր եղբարցն իմոց զշունչ եւ զմարմին մատնել պատրաստեա՛լ ունիմ ՛ի վերայ հարցն օրինաց. յուսացեալ կարդամ առ Աստուած, քաւութիւն ազգին ամենայնի գտանել. եւ զքեզ մեծամեծ տանջանօք հեծեծութեամբ խոստովանել` զի նա՛ միայն է Աստուած, եւ այլ ոք` չիք[172]:
|
7:37 37. But I, as my brethren, give up both body and soul for the laws of our fathers, calling upon God that he may speedily become gracious to the nation; and that thou amidst trials and plagues mayest confess that he alone is God;
7:37 But I, as my brethren, offer up my body and life for the laws of our fathers, beseeching God that he would speedily be merciful unto our nation; and that thou by torments and plagues mayest confess, that he alone is God: |
7:38 ինեւ եւ եղբարբքն իմով զամենայն նիւթեալ սրտմտութիւն բարկութեան ջնջե՛լ եւ ՛ի բա՛ց անցանել[173]:
|
7:38 38. and that in me and my brethren thou mayest stay the wrath of the Almighty, which hath been justly brought upon our whole race.
7:38 And that in me and my brethren the wrath of the Almighty, which is justly brought upon our nation, may cease: |
7:39 Յա՛յնչափ քաջութեան սրտի մանկանցն եւթանեցունց` սրտաբե՛կ լինէր թագաւորն, առաւե՛լ ՛ի վերայ կրտսերոյն դառնապէս տանջանս մատուցանէին[174]:
|
7:39 39. But the king, falling into a rage, handled him worse than all the rest, being exasperated at his mocking.
7:39 Than the king' being in a rage, handed him worse than all the rest, and took it grievously that he was mocked: |
7:40 Սակայն եւ սա՛ անարատութեամբ եւ սրբութեամբ յուսացեալ ՛ի Տէր մեկնեցաւ յաշխարհէ:
|
7:40 40. So he also died pure putting his whole trust in the Lord.
7:40 So this man died undefiled, and put his whole trust in the Lord: |
7:41 Զհետ որդւոցն եւ մայրն երանելի ՛ի նոյն օրէնս կատարեցաւ:
|
7:41 41. And last of all after her sons the mother died.
7:41 Last of all after the sons the mother died: |
7:42 Ա՛յն որ ինչ վասն հարցմանց զոհիցն, եւ վասն անհնարին տանջանացն` ցա՛յս վայր ցուցեալ լիցի[175]:
|
7:42 42. Let it then suffice to have said thus much concerning the sacrificial feasts and the exceeding barbarities. 7:42 Let this be enough now to have spoken concerning the idolatrous feasts, and the extreme tortures: |